THỜI KỲ CHUYỂN TIẾP

THỜI KỲ CHUYỂN TIẾP

* Kinh thánh: I Sa-mu-ên

* Quãng thời gian: độ 1100 - 1000TC

Mối đe dọa nghiêm trọng nhất đối với Y-sơ-ra-ên là người Phi-li-tin. Họ định cư ở vùng đồng bằng ven biển tây nam và bắt đầu lấn lưới dân Y-sơ-ra-ên từ thời Sam sôn. Vì thiếu lãnh đạo tập trung của một quốc gia, nên Y-sơ-ra-ên không đẩy lùi quân thù được. Ngay cả Sam-sôn, được phú cho sức mạnh thần kỳ, cũng không mang lại thắng lợi nào có tính cách quốc gia.

Ưu thế của người Phi-li-tin có lẽ là do họ nắm giữ bí quyết đúc đồ sắt. Dầu người Hê-tít (Hittite ở Tiểu Á đã biết đúc sắt từ trước năm 1200 TC, tại Palestine người Phi-li-tin là người đầu tiên dùng kỹ thuật này. Họ giữ độc quyền nghề này do đó họ có thể thao túng Y-sơ-ra-ên. “Khắp xứ Y-sơ-ra-ên không có thợ rèn” (ISa1Sm 13:19-22). Bởi đó, người Y-sơ-ra-ên phải tùy thuộc vào người Phi-li-tin để có gươm giáo và các dụng cụ nông nghiệp.

Người Phi-li-tin chiếm giữ và cai trị nhất là năm thành vùng đồng bằng ven biển, như có ghi trong Kinh Thánh: Ách-ca-lôn (Ashkelon), Ách-đốt (Ashdod), Éc-rôn (Ekron), Ga-xa (Gaza), và Gát (Gath).

Kinh Thánh thuật lalị cuộc chiến đấu giữa hai dân tộc kéo dài qua nhiều thế hệ. Dưới sự lãnh đạo của Hê-tít, Sa-mu-ên và Sau-lơ, dân Y-sơ-ra-ên đã đoàn kết được phần nào để kháng chiến. Có lúc họ gần như rơi vào cảnh nộ lệ tuyệt vọng. Đến thời Đa-vít năm 1000TC, thế lực Phi-li-tin mới bị bẻ gãy.

HÊ-LI LÀ THẦY TẾ KIÊM QUAN XÉT

Thời kỳ Hê-li ghi trong 1:1-4:22, có thể phân bố cục như sau:

I. Sa-mu-ên ra đời 1:1-2:11

II. Phục vụ trong đền tạm 2:12-26

III. Hai lời cảnh cáo cho Hê-li 2:27-3:21

IV. Phán xét trên Hê-li 4:1-22.

Si-lô, nơi dựng đền tạm dưới thời Giô-suê dường như vẫn tiếp tục là trung tâm tôn giáo của Y-sơ-ra-ên. Tại đây Hê-li là vị Thượng tế lãnh đạo dân chúng về tôn giáo lẫn chính trị. Những đoạn sách này, tuy đã bắt đầu tập trung và nhân vật Sa-mu-ên, cũng thuật lại một cách linh động tình hình chung dưới thời Hê-li.

Bội đạo (religious apostasy)

Trong thời kỳ Hê-li nhậm chức, tôn giáo xuống tới mức thấp nhất. Hê-li không dạy dỗ các con kính sợ Thượng Đế như Môi-se đã chỉ dẫn rành rẽ các bậc phụ huynh (PhuDnl 4:1-6:25). Hai con trai của Hê-li là Hóp-ni (Hophni)và Phi-nê-a (Phinehas) “chẳng nhận biết Đức Giê-hô-va” (ISa1Sm 2:12). Thế mà họ vẫn được giao nhiệm vụ tư tuế và lợi dụng nó để bóc lột người đến dâng tế. Không những họ lấy của Thượng Đế bằng cách đòi chia phần trước khi dâng lễ mà họ còn có những hành vi xấu xa khiến dân chúng ghê tởm không muốn tới Si-lô dâng lễ nữa. Họ làm uế tục đền thánh bằng những hành động đồi bại thường thấy trong tôn giáo Ca-na-an. Bởi đó, tôn giáo trong Y-sơ-ra-ên càng ngày càng suy đồi.

Trong khung cảnh đó, Sa-mu-ên xuất hiện. Từ trong vòng tay của bà mẹ kính sợ Chúa, Sa-mu-ên được đưa vào vòng ảnh hưởng xấu xa của hai người con Hê-li tại trung tâm tôn giáo quốc gia. Sa-mu-ên đã cưỡng lại áp lực vô đạo đó và nhận biết tiếng kêu gọi của Thượng Đế từ lúc còn rất ấu thơ.

SỰ PHÁN XÉT CỦA THƯỢNG ĐẾ

Thượng Đế cảnh cáo hai lần, nhưng Hê-li vẫn buông lơi. Một lần, một vị tiên tri vô danh đã trách Hê-li là đã tôn trọng con cái hơn Thượng Đế (2:30) và lần thứ hai khi Sa-mu-ên được kêu gọi (3:1-21).

Cuối cùng, ngày phán xét đã đến, và nó ảnh hưởng cả dân tộc. Trong một trận chiến với quân Phi-li-tin, hai người con trai của Hê-li đã theo áp lực quần chúng mang hòm giao ước từ nơi Chí Thánh trong đền tạm ra ngoài mặt trận, hy vọng như vậy ép buộc được Thượng Đế phải chiến thắng cho họ.

Dân Y-sơ-ra-ên đã bị đại bại. Hòm giao ước bị cướp, hai con Hê-li bị tử trận. Khi nghe báo cáo, Hê-li xúc động ngã xuống và chết luôn. Có lẽ Si-lô cũng bị tiêu diệt, vì sau khi hòm giao ước (Ark of Covenant) trở về, nó không được đặt tại đó mà đặt trong nhà tư nhân. Không thát nói tới Si-lô hoặc đền tạm nữa. Ít lâu sau đó, các tư tế hành lễ tại Nóp (21:1)

Chiến bại này làm Y-sơ-ra-ên mất tinh thần đến nỗi khi sinh con, dâu của Hê-li đã đặt tên là “Y-ca bốt” (Ichabod) vì nàng cảm biết rằng Thượng Đế đã rút lại ơn phước trước kia ban cho Y-sơ-ra-ên.

SA-MU-ÊN LÀ NHÀ TIÊN TRI KIÊM THẦY TẾ VÀ QUAN XÉT

Những thay đổi quan trọng về chính trị và tôn giáo đã xảy ra dưới sự lãnh đạo của Sa-mu-ên theo bố cục dưới đây.

I. Đem hòm giao ước trở về 5:1-7:2

II. Phục hưng và chiến thắng 7:2-14

III. Tổng kết thánh vụ của Sa-mu-ên 7:15-8:3

IV. Cầu xin một vị vua 8:4-22

V. Sau-lơ được xức dầu 9:1-10:6

VI. Toàn dân hoan nghênh chiến thắng 10:17-11:1

VII. Sau-lơ đăng quang: Sa-mu-ên cam kết 11:12-12:25

Sa-mu-ên có một vị trí đặc biệt trong lịch sử Y-sơ-ra-ên . Người là vị quan xét cuối cùng của dân. Dầu không thuộc dòng dõi A rôn, người vẫn hành chức tư tế. Người là vị tiên tri nổi danh và lập ra trường huấn luyện tiên tri có ảnh hưởng trên các vị vua Y-sơ-ra-ên trong các thế hệ sau.

LÃNH ĐẠO KIẾN HIỆU

Sa-mu-ên lập một bàn thờ tại Ra-ma (Ramah) quê hương của người. Dầu hòm giao ước được trả lại, nhưng nó vẫn ở tại nhà A-bi-na-đáp (Abinadab)cho đến thời Đa-vít, Sa-mu-ên thường đi tuần hành khắp Y-sơ-ra-ên để thi hành nhiệm vụ tư tế và giáo dục cho hiệu quả. Những thành đươc Kinh Thánh nhắc tới là Mich ba (Mizpah), Ra-ma (Ramah), Ghinh-ganh (Gilgal), Bết-lê-hem (Bethlehem), Bê-tên (Bethel) và Bê-e-sê-ba (Beersheba). Sau một thời gian, có những nhóm tiên tri qui tụ quanh người và toàn dân xứ Đan đến Bê-e-sê-ba đều nhận biết Thượng Đế đã lập nên một tiên tri giữa họ.

Sự thờ phượng theo tôn giáo Ca-na-an dần dân bị loại trừ. Khi Sa-mu-ên triệu tập dân Y-sơ-ra-ên tại Mích-ba để kiêng ăn, cầu nguyện và dâng tế, thì quân Phi-li-tin tấn công. Nữa chừng sấm xét nổ vang khiến quân Phi-li-tin hoảng sợ bỏ chạy trốn. Sa-mu-ên dựng một tảng đá đặt tên “Ê-bên-ê-xe” (Ebenezer) có nghĩa là “Chúa giúp đỡ chúng ta cho đến bây giờ” (7:12), để kỷ niệm sự can thiệp của Thượng Đế. Từ đó cho đến hết đời Sa-mu-ên và dân Phi-li-tin không còn khiêu chiến nữa.

XIN BAN CHO MỘT VUA

Sa-mu-ên miễn cưỡng nghe và thuận theo lời yêu cầu của dân Y-sơ-ra-ên xin cho họ một vua. Người hùng hồn kêu gọi họ đừng tự áp đặt lên mình một tập tục của Ca-na-an xa lạ với nếp sống của họ. Theo sự hướng dẫn của Thượng Đế người chọn một vua và trao việc nước cho vị tân lãnh tụ (8:7-22).

SAU-LƠ ĐƯỢC XỨC DÀU LÀM VỊ VUA ĐẦU TIÊN

Khi dân chúng lên tiếng đòi một vị lãnh tụ giống như các nước khác thì Thượng Đế chọn Sau-lơ làm vị vua Y-sơ-ra-ên đầu tiên.

Sau-lơ được xức dầu ở nhà riêng rồi được tôn vương trong một cuộc hội họp của dân chúng tại Mich-ba. Tuy nhiên, nhiệm vụ của vua Y-sơ-ra-ên được nêu rõ ràng là phải “Quản trị cơ nghiệp của Thượng Đế” (9:6; 10:1)

Cuộc giải phóng Gia-be Ga-la-át (Jabesh gilead) khỏi tay quân Am-môn (Ammonite)đã đưa vị vua mới lên khán đài toàn quốc. Sau chiến thắng đó, Sa-mu-ên họp nhân dân tại Ghinh-ganh công khai tuyên bố Sau-lơ là vua và cảnh cáo rằng muốn được thịnh hưng, cả vua cùng dân đều phải tuân hành luật pháp Môi-se. Lời đó được xác nhận bằng một cơn mưa và sấm sét đang mùa gặt lúa mì, vào khoảng trung tuần tháng 5 tới trung tuần tháng 6. Điều này được coi là một phép lạ vì bình thường ở xứ Palestine, trời không bao giờ mưa từ tháng 4 đến tháng 10. Tuy nhiên Sa-mu-ên cho dân biết rằng ông rất quan tâm đến tương lai của họ và hứa rằng sẽ “chẳng phạm tội cùng Đức Giê-hô-va mà Thượng Đế thôi cầu nguyện cho họ.”

Công cuộc trị vì của Sau-lơ ghi trong những chương còn lại của I Sa-mu-ên, có thể phân bố cục làm ba như dưới đây:

I. Sau-lơ không chịu đợi Sa-mu-ên 13:15a

II. Đánh bại quân Phi-li-tin tại Mich ma (Michmash) 13:15-14:46

III. Các dân xung quanh thần phục 14:47-52)

IV. Bất tuân khi chiến thắng A-ma-léc (Amalek) 15:1-35

Sau-lơ lãnh đạo quốc dân ghi được nhiều chiến thắng quân sự. Người lập đồn Ghi-bê-a (Gibeah) kiên cố trên một ngọn đồi cánh Giê-ru-sa-lem ba dặm về phía Bắc, và dùng nó làm thủ đô. Người đánh đuổi quân Phi-li-tin tại Mich-ma và đánh bại A-ma-lec và nhiều dân khác (14:47-48).

Vua Sau-lơ có nhiều lợi điểm khi làm vua. Người lập được nhiều chiến tích và được toàn dân hoan nghênh. Nhà tiên tri Sa-mu-ên cũng ủng hộ và hứa cầu nguyện cho vua và toàn dân. Tuy nhiên, sự thành công và được lòng dân chúng không che giấu nổi những nhược điểm trong cá tính của Sau-lơ. Những nhược điểm đó lộ ra khi người đang không chịu đợi Sa-mu-ên đến Ghinh-ganh mà tự động dâng tế, và khi người không tuân lịnh Thượng Đế mà tuyệt diệt dân A ma léc. Sa-mu-ên quở trách Sau-lơ và cảnh cáo rằng “Vâng lời tốt hơn của tế lễ”, đồng thời cũng cho Sau-lơ biết rằng vua đã đánh mất ngôi nước vì không nhận thức được trọng trách thiêng liêng đã được giao phó.

ĐA-VÍT NỔI DANH KHẮP NƯỚC

Đa-vít được xức dầu mà Sau-lơ không hay biết. Khi làm việc này, Sa-mu-ên học biết rằng loài người thường xem bề ngoài những Đức Giê-hô-va đánh giá tấm lòng. Đa-vít đã được chuẩn bị kỹ lưỡng từ thời niên thiếu. Người chẳng những họ sử dụng nhạc khí mà còn phát triển thể lực và trí thông minh đánh đuổi được sư tử và gấu. Đồng thời, người còn học biết nhờ cậy sự giúp đỡ của Thượng Đế.

Trong môt chuyến đi thăm tiếp tế cho các anh trong quân đội. Đa-vít nghe Gô-li-át thách thức người Y-sơ-ra-ên. Đa-vít ly luận rằng Thượng Đế có thể giúp mình thắng Gô-li-át. Sau khi giết được Gô-li-át, Đa-vít nổi tiếng khắp nước. Trước kia Đa-vít thỉnh thoảng được đưa vào cung để khảy đàn trấn tĩnh vua Sau-lơ lúc tâm thần bấn loạn, lần này người ở luôn trong triều đề phục vụ nhà vua.

I. Đa-vít nổi danh khắp nước 16:1-17:58

II. Sau-lơ tìm cách gài bảy Đa-vít 18:1-19:24

III. Tình bạn giữa Đa-vít và Giô na than 20:1-43

IV. Đa-vít trốn đi và hậu quả 21:1-22:23

V. Sau-lơ săn đuổi Đa-vít 23:1-26:25

Khi thấy Đa-vít nổi danh, Sau-lơ đem lòng ghen tị. Sau nhiều lần tìm cách gài bẫy Đa-vít mà không thành công, Sau-lơ bắt đầu hãm hại Đa-vít. Trong lúc đó, một trong những mối tình bạn đẹp nhất của Cựu Ước đã nẩy sinh giữa Giô-na-than và Đa-vít, nhờ đó Đa-vít biết được mọi mưu mô hiểm ác của vua. Cuối cùng, Đa-vít buộc phải chạy trốn ra vùng sa mạc Giu-đe. Trong thời gian Sau-lơ săn đuổi Đa-vít và đồng bọn, hai lần Đa-vít có cơ hội giết được Sau-lơ, nhưng người tự kiềm chế, và quả quyết không đụng đến người đã được Chúa xức dầu.

CUỘC XUNG ĐỘT GIỮA Y-SƠ-RA-ÊN VÀ PHI-LI-TIN

I. Người Phi-li-tin cho Đa-vít trú ẩn 27:1-28:2

II. Sau-lơ cầu đồng bóng 28:3-25

III. Đa-vít đoạt lại tài vật 29:1-30:31

IV. Cái chết của Sau-lơ 31:1-13

Vì sợ Sau-lơ bất ngờ được mình nên Đa-vít lánh sang xứ Phi-li-tin và được vua A kích (Achish) cho phép ngụ tại Xiếc lác (Ziklag), nhưng không được tham dự vào cuộc chiến tranh của người Phi-li-tin chống lại Sau-lơ.

Khi quân Y-sơ-ra-ên đóng trên tài Ghinh-bô-a (Gilboa) bị quân Phi-li-tin tấn công, Sau-lơ sợ hãi. Không có ai để hỏi ý, vì Sa-mu-ên đã qua đời. Sau-lơ cầu hỏi Thượng Đế mà chẳng được trả lời, dù là qua giấc mộng, qua U-rim hay một vị tiên tri. Sau-lơ tuyệt vọng quay qua nhờ cậy đồng bóng là hạng người trước khi Sau-lơ đã cấm.

Đúng như lời Sa-mu-ên tiên báo, Sau-lơ đã kết liễu đời mình trong bóng đêm kinh hoàng trong khi giao chiến với quân Phi-li-tin. Quân xâm lăng thắng một trận quyết định, giành quyền kiểm sóat toàn vùng thung lũng phì nhiêu Mê-ghê-đô (Megiddo) từ bờ biển đến sông Giô-đanh và chiếm nhiều thành phố. Dù được Thượng Đế lựa chọn và được tiên tri Sa-mu-ên xức dầu. Sau-lơ đã không chịu hiểu rằng chỉ có vâng lời mới chu toàn được sứ mệnh thiêng liêng mà Thượng Đế đã trao phó - là “quản trị cơ nghiệp Ngài“ (10:1)

Bài làm:

1. Dân Phi-li-tin duy trì sự không chế tạm thời trên dân Y-sơ-ra-ên như thế nào?

2. Hê-li bị cảnh cáo như thế nào về sự bê trễ trong quản lý gia đình và trong chức vụ?

3. Tại sao hòm giao ước không trở lại Si-lô?

4. Tại sao Sau-lơ dưng lại tại nhà Su-mu-ên?

5. Tại sao dân Y-sơ-ra-ên cầu xin có được một vua?

6. Sa-mu-ên đi tuần hành những thành phố nào khi làm quan xét và tiên tri?

7. Đa-vít được vào cung vua nhờ tài gì?

8. Ai là bạn thân nhất của Đa-vít trong hoàng gia?

9. Đa-vít đối xử với Sau-lơ như thế nào?

10. Cuộc đời Sau-lơ kết liễu tại đâu?

11. Những đức tính nào trong đời sống Sa-mu-ên cần thiết cho người lãnh đạo Cơ-đốc?

12. Tìm trên bản đồ Palestine những thành phố chính có tên trong I Sa-mu-ên. Có những biến cố nào đã xảy ra hoặc sau này xảy ra làm tăng thêm tầm quan trọng của những thành phố này?

13. Vạch ra những bước sa sút của Sau-lơ. Những bước nào tất nhiên dẫn tới những khó khăn trong đời sống tâm linh?

14. Những đức tính nào trong đời sống Đa-vít luôn được khen ngợi ? Những từng trải nào trong cuộc đời của Đa-vít làm ta liên tưởng tới từng trải của người tín đồ được rèn luyện vào cương vị lãnh đạo?

15. So sánh những đức tính đòi hỏi nơi một ông vua của Y-sơ-ra-ên và của dân ngoại.

* Tài liệu tham khảo:

- Ackroyd, Peter R. The First Book of Samutl. New York: Cambridge Univ .Press 1971.

- Crokett, William Day A. Harmony of the Books of Samuel, Kings, and Chronicles. Grand Rapids: Baker Book House 1951.

- Jouden Paul J. and Streeter, Carole S.A Man’s Man Called by God. Wheaton IL: Vitor Books 1980.

- Keil, Carl F. and Delitzsh, Franz “The Book of Samuel“ Comentary on the Old Testament inTen Volumes . Vol II

-Grand Rapids: Wm B. Eerdmans Pub Co. 1982.

- Lney, J. Carl First and Second Samuel . Eeryman’s Bible Commentary . Chicago : Moody Press 1982.

- Wood, Leon J. Israel’s United Monarchy . Grand Rapids: Baker Book House 1980.